Perły są wytworem małży morskich, głównie z rodzaju Pteria (perłopław), obejmującego ponad 30 gatunków. Powstają w wyniku reakcji obronnej zwierzęcia na ciało obce, np. ziarnko piasku, które przedostało się do muszli. Wytwarzają je również niektóre morskie ślimaki.
Znane są także perły wytwarzane przez małże słodkowodne, żyjące w niektórych strumieniach i rzekach w klimacie umiarkowanym, lecz niestety o niskiej wartości. W starożytnej Grecji perły nazywano margariths. W Rzymie perłę nazywano perula. Etymologia tej nazwy nie jest jednoznaczna, gdyż istnieje wiele zbliżonych terminów, takich jak: perla – gruszka, spherula – kuleczka, perna – muszla, perula – torebka.
Właściwości chemiczne
Głównymi składnikami pereł są: aragonit – 82–86%, konchiolina – 10–14% i niewielka ilość wody. Perły nie są trwałe. Konchiolina jest wrażliwa na zmiany wilgotności. Także kwaśny odczyn potu wywiera szkodliwy wpływ na perły. Perły matowieją, a z czasem, te znajdowane w starych grobowcach, rozsypują się.
Barwa i inne właściwości optyczne
Barwa pereł zależy od stosunku ilościowego aragonitu do konchioliny (substancji rogowej). Perły białe, srebrzyste lub niebieskawoszare, o najpiękniejszym połysku, są zbudowane głównie z aragonitu. Perły żółte, brunatne i czarne zawdzięczają swą barwę większej zawartości substancji rogowej. Niektóre gatunki małży tworzą perły o niezwykłych barwach. Z Indii pochodzą perły bladoróżowe, z Cejlonu bladożółte, z Meksyku czarnobrunatne, z Japonii jasnozielone, z Australii białe, z Kalifornii różowoczerwone, z Zatoki Meksykańskiej czarne. Wartość pereł podnosi połysk perłowy, półmetaliczny lub matowy. Najpiękniejszy połysk mają perły pochodzące z Zatoki Perskiej i Oceanu Indyjskiego, zwłaszcza poławiane w pobliżu Sri Lanki. Charakterystyczną cechą pereł jest tęczowy efekt optyczny zwany iryzacją. Pod wpływem promieni UV perły wykazują luminescencję (świecenie) w barwach niebieskawych, żółtawych, zielonawych i różowawych.
Postać
Perły nie są minerałami, w związku z czym nie tworzą kryształów. Na ogół przyjmują formy kuliste. Wewnątrz mają jądro (zazwyczaj ziarnko piasku lub okruch muszli), wokół którego koncentrycznie skupione są warstewki mikrokryształów aragonitu spojonych substancją organiczną (konchioliną).
Pozostałe cechy rozpoznawcze
Twardość pereł, odpowiadająca twardości aragonitu, wynosi 3,5–4 w skali Mohsa. Przy stosunkowo niewielkiej twardości perły odznaczają się dużą wytrzymałością. Charakteryzują się też pewną sprężystością. Przełam mają nierówny.
Występowanie
Perły występują w wodach przybrzeżnych akwenów morskich zasiedlonych przez małże z rodzaju Pteria (perłopław). Małże te żyją jedynie w ciepłych morzach na głębokości 30 m, przytwierdzone do dna. Najwięcej pereł dostarcza niewielki perłopław poławiany w Zatoce Perskiej i w Zatoce Manaar u brzegów Sri Lanki. Duże perły wytwarza olbrzymi perłopław żyjący w pobliżu zachodnich i północnych wybrzeży Australii, o skorupie mającej 30 cm średnicy i masie ponad 5 kg. Perły pochodzą także z Morza Czerwonego, są poszukiwane w rejonie Madagaskaru, Myanmaru, Filipin, Haiti, Meksyku i Panamy.
Krystyna Wołkowicz
Państwowy Instytut Geologiczny
