Nazwa pochodzi od łac. słowa granatum, ze względu na podobieństwo tego minerału do ziarenek owoców granatu.
Właściwości chemiczne
Granaty są krzemianami magnezu, żelaza, manganu, wapnia, glinu, chromu, cyrkonu, wanadu i akcesorycznie tytanu, sodu i itru.
Odmiany
Do grupy granatów należą:
- Grossular – zasobny w wapń, glin i inne pierwiastki. Najczęściej jest bladoszmaragdowozielony, różowy, żółty, cynamonowobrunatny. Charakteryzuje się jaśniejszymi barwami niż inne granaty, bywa też bezbarwny. Nazwa grossularu, który często jest zielony, pochodzi od łac. nazwy agrestu – Ribes grossularia.
- Pirop – granat zasobny w magnez i glin oraz inne pierwiastki. Charakteryzuje się piękną barwą rubinowoczerwoną. Nazwa pochodzi od greckiego piropos – podobny do ognia. Barwa piropu bywa też ciemnoczerwona aż do czarnej, niekiedy z niepożądanym odcieniem żółtawym.
- Spessartyn – zasobny w mangan, glin i inne pierwiastki. Ma barwę brunatną, brunatnoczerwoną, pomarańczowoczerwoną nieraz z odcieniem fioletowym. Jego nazwa pochodzi od pasma górskiego Spessart w Niemczech.
- Almandyn (karbunkuł) – granat zasobny w żelazo, glin i inne pierwiastki. Nazwa pochodzi od miejscowości Alabanda w Azji Mniejszej, gdzie szlifowano te kamienie. Barwa almandynu, wywołana przez domieszki żelaza, może być ciemnoczerwona i fioletowoczerwona przez brunatnoczerwoną do prawie czarnej. Na niektórych almandynach występuje zjawisko asteryzmu w postaci gwiazdy czteroramiennej.
- Rodolit – jest barwy różowej i purpurowej, pochodzącej od domieszek żelaza i magnezu.
- Uwarowit – jest szmaragdowozielony dzięki zawartości chromu. Został nazwany ku czci rosyjskiego ministra Uwarowa. Jest to najrzadziej występujący granat i jeden z najtwardszych. Występuje głównie w formie drobnych kryształków, dlatego rzadko bywa wykorzystywany w jubilerstwie.
- Andradyt – jest zasobny w wapń, żelazo i inne pierwiastki; bywa brunatnoczerwony, brunatny, czarny, zielony lub żółty w różnych odcieniach. Nazwa pochodzi od mineraloga J. B. d’Andrada. Żółte odmiany andradytu przypominają topazy. Natomiast demantoid – zielona odmiana andradytu o dużej dyspersji i silnym ogniu – przypomina oliwin lub szmaragd.
Barwa i inne właściwości optyczne
Najczęściej granaty są brunatne, czerwone, żółte, zielone i czarne. Rzadko występują kryształy bezbarwne, nie spotyka się granatów niebieskich. Na ogół są przezroczyste do przeświecających i nieprzezroczystych o połysku szklistym.
Postać
Krystalizują w układzie regularnym. Najbardziej rozpowszechniona jest postać dwunastościanu rombowego. Kryształy są na ogół prawidłowo wykształcone, rzadziej występują osobniki ksenomorficzne. Granaty tworzą też skupienia ziarniste, zbite i naskorupienia.
Pozostałe cechy rozpoznawcze
Granaty mają łupliwość niewyraźną, twardość 6,5–7,5 w skali Mohsa, gęstość 3,58-4,32 g/cm3 i są kruche.
Występowanie
Granaty występują w zasadowych skałach magmowych i w skałach metamorficznych. Są odporne na działanie kwasów i wietrzenie, dlatego często przechodzą do złóż okruchowych.
Złoża
Na świecie:
Grossular – występuje głównie w zmetamorfizowanych wapieniach i we wtórnych złożach okruchowych. Jest eksploatowany w RPA (Transwal), USA i na Sri Lance. Bezbarwny grossular tworzy wystąpienia w Tanzanii, Kanadzie, USA, Myanmarze i Chinach.
Pirop – występuje głównie w zasadowych skałach magmowych, zwłaszcza w perydotytach, i w skałach metamorficznych, serpentynitach. W Czechach wydobywano go z aluwialnych piasków i żwirów rzecznych. Tworzy nagromadzenia w RPA, Tanzanii, USA, Meksyku, Brazylii, Argentynie, Australii i Sri Lance.
Spessartyn – występuje w granitach i innych skałach magmowych w Niemczech, Namibii, Nigerii, Kenii, Tanzanii, Szwecji, Sri Lance, Madagaskarze, USA, Chinach, Australii, Myanmarze, Pakistanie, Mozambiku, Brazylii i Grenlandii.
Almandyn – występuje zarówno w skałach magmowych, jak i metamorficznych. Obecny jest także we wtórnych złożach okruchowych. Wydobywany jest w Indiach, Sri Lance, Australii, Brazylii, Urugwaju, Argentynie, Myanmarze, Tanzanii, Szkocji, RPA i USA.
Rodolit – występuje w USA, Kanadzie i RPA.
Uwarowit – spotykany jest w skałach serpentynowych i w postaci naskorupień na chromicie. Wydobywany jest w Rosji (Ural), we wschodniej Finlandii, Norwegii, na Tasmanii, w Kanadzie, Turcji i we Włoszech.
Andradyt – występuje w skałach magmowych – sjenitach nefelinowych i w skałach metamorficznych. Tworzy nagromadzenia w Rosji (Ural), Niemczech (Saksonia), Norwegii i na Węgrzech.
W Polsce:
Grossular i uwarowit notowano w Sudetach, a w Tatrach – almandyn. Lokalnie w granaty są wzbogacone piaski nadbałtyckie.
Krystyna Wołkowicz
Państwowy Instytut Geologiczny
