Bezbarwne topazy o szlifie brylantowym można pomylić z diamentami, choć nie mają połysku diamentowego i ognia. Nazwa topaz pochodzi z greckiego topazos i łacińskiego topasus, wskazujących starszą, sanskrycką nazwę topas, co oznacza ogień.
Właściwości chemiczne
Krzemian glinu zawierający fluor.
Barwa i inne właściwości optyczne
Czysty topaz jest bezbarwny. Różne domieszki zmieniają jego barwę na żółtą o rozmaitych odcieniach, ale występują też topazy niebieskie, fioletowe, różowe, czerwone, zielone i brunatne. Topaz często zawiera inkluzje fluidalne, zwłaszcza ciekłego dwutlenku węgla.
Kryształy topazu są przezroczyste do przeświecających o szklistym połysku. Jego barwy są nietrwałe, wystawione na światło słoneczne płowieją.
Postać
Krystalizuje w układzie rombowym. Kryształy są wykształcone w postaci krótkich słupów z bipiramidami i dwuścianami. Tworzy też skupienia pręcikowe i zbite. Niektóre kryształy topazu osiągają znaczne rozmiary i masę ponad 60 kg.
Pozostałe cechy rozpoznawcze
Topaz ma twardość 8 w skali Mohsa, jest kruchy. Jego gęstość wynosi 3,50-3,57 g/cm3.
Charakteryzuje się bardzo dobrą łupliwością, co zaznacza się niekiedy spękaniami i rysami. W kierunkach odmiennych od kierunków łupliwości wykazuje przełam muszlowy.
Występowanie
Topaz występuje w granitowych pegmatytach i żyłach hydrotermalnych, często w złożach cyny. Spotykany jest w niektórych skałach metamorficznych (gnejsy, łupki łyszczykowe). Ponieważ jest twardy i odporny na działanie czynników chemicznych, występuje w złożach okruchowych.
Złoża
Na świecie: Szlachetne topazy występują w Brazylii (razem z berylami, chryzoberylami i turmalinami), w Rosji (Ural, Syberia), w Afganistanie, Brazylii, Pakistanie, na Sri Lance, Madagaskarze, w Nigerii, Japonii, Australii, Tasmanii i USA.
W Polsce: Drobne kryształy topazu znajdowane są na ścianach pustek w masywie strzegomskim i w Karkonoszach. W Górach Izerskich występuje skała topazowo-kwarcowa.
Zastosowanie
Nieprzezroczyste odmiany są stosowane jako materiał ścierny i polerski.
Słynne okazy
Światową sławę uzyskał topaz, który przez wiele lat był przechowywany w królewskim skarbcu portugalskim jako diament o nazwie Braganza.
Przepiękna grupa kryształów topazu, o masie ponad 60 kg, znajduje się w Brytyjskim Muzeum Historii Naturalnej.
Krystyna Wołkowicz
Państwowy Instytut Geologiczny
