Najwyżej ceniona szlachetna odmiana berylu o intensywnej barwie zielonej. Jest przezroczysty do przeświecającego. Nazwa pochodzi z języka greckiego smaragdos i w przeszłości obejmowała wszystkie kamienie o barwie zielonej.
Właściwości chemiczne
Szmaragd jest krzemianem berylu i glinu. Nie rozpuszcza się w kwasach.
Barwa i inne właściwości optyczne
Najdroższe są szmaragdy ciemnozielone, przejrzyste, bez wad. Niegdyś duże, nie zawierające błędów szmaragdy ceniono wyżej niż brylanty. Zieloną barwę szmaragdu wywołują domieszki chromu i prawdopodobnie tlenki wanadu. Spośród wszystkich odmian berylu szmaragdy mają najsilniejszy dychroizm, co sprawia, że zmieniają barwę w zależności od ustawienia kryształu względem źródła światła. Niskie współczynniki załamania światła i niska dyspersja berylu wpływają na jego stosunkowo słaby szklisty połysk i brak ognia. Wśród wrostków pospolite są inkluzje fluidalne, tworzące skupienia w postaci smug i welonów przebiegających w różnych kierunkach wewnątrz kryształu, zwane ogródkami. Działanie wysokich temperatur powoduje mętnienie przezroczystych szmaragdów.
Postać
Krystalizuje w układzie heksagonalnym. Najczęstsze postacie berylu to słupy sześcioboczne i dwuścian podstawowy, rzadziej występują podwójne piramidy. Beryl występuje zwykle w postaci pojedynczych kryształów, niekiedy osiągających znaczne rozmiary (np. sześciometrowy okaz z USA, ze stanu Maine, niestety nieprzejrzysty, ważył 19 ton). Tworzy też skupienia pręcikowe.
Pozostałe cechy rozpoznawcze
Beryl ma niezbyt wyraźną łupliwość, przełam nierówny, często muszlowy, twardość 7,5–8 w skali Mohsa, gęstość 2,65-2,90 g/cm3. Jest kruchy. W kryształach szmaragdów uralskich, południowo-afrykańskich i indyjskich występują blaszki biotytu i igiełki aktynolitu. Lokalnie występują inkluzje mik, tremolitu, romboedryczne wrostki kalcytu i inne.
Występowanie
Szmaragdy najczęściej występują w zmetamorfizowanych wapieniach, marmurach dolomitycznych i łupkach krystalicznych.
Złoża
Szmaragdy są eksploatowane w Kolumbii, Brazylii, Indiach, Pakistanie, Egipcie, Libii, na Madagaskarze, w Mozambiku, Tanzanii, Zimbabwe, Zambii, RPA, Rosji (na płw. Kola i z łupków biotytowych na Uralu), w Austrii (Tyrol, w łupkach krystalicznych), Norwegii, Australii i USA.
Zastosowanie
Cenny kamień jubilerski. Stosowane jest też zielone szkło berylowe (szmaragdowe) otrzymywane przez stopienie okruchów szmaragdów. Charakteryzuje się ono jednak odmiennymi właściwościami fizycznymi. Natomiast syntetyczne szmaragdy są bardzo podobne do naturalnych.
Krystyna Wołkowicz
Państwowy Instytut Geologiczny