Jest szlachetną odmianą przezroczystego korundu o różnych odcieniach barwy niebieskiej. Nazwa pochodzi od arabskiego safir.
Właściwości chemiczne
Jest to tlenek glinu z domieszką tytanu lub tytanu i żelaza, a niekiedy także wanadu. Jest odporny na działanie kwasów.
Barwa i inne właściwości optyczne
Najbardziej cenione są szafiry o barwie niebieskiej w odcieniu bławatka, nazywanej błękitem kaszmirskim. Barwę taką mają szafiry z Indii (Kaszmir), Myanmaru i Tajlandii. Szafiry ze Sri Lanki są jaśniejsze, a szafiry australijskie – znacznie ciemniejsze, nieraz z odcieniem zielonawym. Niekiedy spotykane są również szafiry różowe, pomarańczowe, żółte, zielone, fioletowe, czarne i bezbarwne. Rozmieszczenie barwy w szafirach bywa nierównomierne. Występują w nich smugi i pasy o odmiennych odcieniach. W szafirach australijskich występują naprzemianległe pasy ciemnoniebieskie i bezbarwne. W złożach ze Sri Lanki występują szafiry częściowo zabarwione na czerwono, a częściowo na niebiesko, lecz okazy o takim zabarwieniu są niezwykle rzadko spotykane. Szafir odznacza się też silnym dychroizmem, przez co zmienia barwę w zależności od ustawienia kryształu względem źródła światła. Oszlifowane kryształy mają połysk szklisty zbliżony do diamentowego. Igiełkowate wrostki rutylu nadają kamieniom połysk jedwabisty. Są one pospolite zwłaszcza w korundach z Myanmaru i Sri Lanki. Tworzą w nich skupienia w postaci gwiazd.
W szafirach występują również wrostki cyrkonu oraz inkluzje fluidalne.
Postać
Krystalizuje w układzie trygonalnym. Najczęściej tworzy kryształy o pokroju słupkowym lub tabliczkowym, z charakterystycznym bruzdkowaniem ścian słupa. Większe kryształy są czasami zaokrąglone, w formie beczułki. Tworzą zrosty bliźniacze.
Pozostałe cechy rozpoznawcze
Korund charakteryzuje się twardością 9 w skali Mohsa i gęstością 3,9-4,1 g/cm3. Jest kruchy. Nie wykazuje łupliwości, chociaż ma pewną oddzielność. Przełam ma muszlowy.
Występowanie
Korund występuje w skałach magmowych bogatych w glinkę i nie zawierających zbyt dużej ilości krzemionki, np. w sjenitach i związanych z nimi pegmatytach. Bywa spotykany w skałach metamorficznych, np. w marmurach. Jest odporny na działanie czynników mechanicznych, więc często występuje w złożach okruchowych.
Złoża
Na świecie: Kopalnie szafirów występują w Kambodży, Tajlandii, Myanmarze, Sri Lance, Indiach, Australii, Tanzanii, Nigerii, Zimbabwe, Malawi, na Madagaskarze, w Namibii, RPA, USA, Rosji, Brazylii, Kolumbii i Chinach.
W Polsce: Szafir znajdowano w piaskach złotonośnych Dolnego Śląska w rejonie Złotoryi. Białe i bladoniebieskie kryształy korundu, wielkości do 5 cm, występują w pegmatycie koło Karpacza i w gnejsach izerskich.
Krystyna Wołkowicz
Państwowy Instytut Geologiczny
