Horyniec-Zdrój
Lecznicze właściwości mają też występujące w Karpatach i na ich przedpolu wody zawierające co najmniej 1 mg/dm3 siarczków lub siarkowodoru, zwane wodami siarczkowymi. Jednym z uzdrowisk, w którym tego typu wody są wykorzystywane do celów leczniczych, jest Horyniec-Zdrój. Miejscowa ludność korzystała tu z kąpieli leczniczych w naturalnych źródłach już pod koniec XIX w.
Kaplica pw. Matki Bożej koło źródliska w Nowinach Horynieckich. Obiekt pielgrzymek znany od 1636 roku. Fot. Ł. Chabudziński
Obecnie w miejscu historycznych wypływów wód znajdują się 2 otwory wiertnicze – Róża III i Róża IV. Dostarczają one wody do miejscowego sanatorium, specjalizującego się między innymi w leczeniu chorób ortopedyczno-urazowych, układu nerwowego, reumatologicznych, osteoporozy, chorób kobiecych i skórnych. Uzdrawiającą moc mają kąpiele i inhalacje wodami siarczkowymi.
Wypływ ascenzyjny w niszy źródliska Słotwiny obok kaplicy w Nowinach Horynieckich. Fot. Ł. Chabudziński
Poziom wodonośny, w którym występują wody siarczkowe, jest zbudowany z wapieni, gipsów, margli, piasków i piaskowców miocenu, zalegających na zmiennej głębokości, przeważnie około dwudziestu kilku metrów. Utwory te są zaburzone tektonicznie, co skutkuje występowaniem wód siarczkowych na różnych głębokościach.
Wody siarczkowe pochodzą z infiltracji opadów atmosferycznych. Zasilanie poziomu wodonośnego następuje w obrębie oddalonych o 3-5 km w kierunku północnym i północno-wschodnim wzniesień Roztocza i jego bezpośredniego przedpola, skąd spływają w rejon uzdrowiska, gdzie nasycają się siarkowodorem. Obecność siarkowodoru należy wiązać z biochemicznym oddziaływaniem bakterii siarkowych na występujące w wodzie jony siarczanowe, pochodzące z rozpuszczania gipsów i okruszcowanych siarką margli. Wiek wód siarczkowych Horyńca-Zdroju, a więc czas, jaki przebyły od obszarów zasilania do ujęć, nabierając po drodze właściwości leczniczych, określono na 500-2500 lat (późny holocen). Stosunkowo krótki czas kontaktu wody ze skałą odzwierciedla niska mineralizacja wód, wynosząca 0,6-0,8 g/dm3.
Ciechocinek
Wody lecznicze Ciechocinka należą do silnie stężonych solanek, o mineralizacji od 3 do ponad 50 g/dm3. Odkryto je podczas poszukiwań pokładów soli w XVIII wieku. Z myślą o odzyskiwaniu soli zbudowano w Ciechocinku warzelnię i największy w Europie zespół tężni. Działalność uzdrowiskową rozpoczęto dopiero w latach 30. XIX wieku.
Tężnia w Ciechocinku - ogromna, drewniana budowla, wsparta na 7000 pali. Jej świerkowo-sosnowa konstrukcja jest wypełniona tarniną, po której spływa solanka. Fot. A. Wrotek, www.flickr.com
W Ciechocinku leczy się choroby narządów ruchu, choroby reumatyczne, układu krążenia oraz oddechowego. Obecnie w uzdrowisku istnieją 4 czynne ujęcia wód leczniczych, z których 2 są wykorzystywane do celów balneologicznych. Z pozostałych ujęć jedno jest eksploatowane na potrzeby rozlewni naturalnych wód mineralnych „Krystynka", a drugie – najsłynniejsze ciechocińskie ujęcie „Grzyb" – do zaopatrzenia tężni i warzelni. Woda tłoczona na tężnie, spływając po gałęziach tarniny, ulega odparowaniu i zagęszczeniu, a następnie przesyłana jest rurociągiem do warzelni soli, gdzie jest produkowana ciechocińska sól jadalna oraz ciechociński szlam i ług leczniczy.
Fontanna „Grzyb" w Ciechocinku. Fot. J. Sokołowski
Poziomem wodonośnym wód leczniczych są różnowiekowe utwory jury (wapienie, margle, dolomity, piaskowce i mułowce). Utwory te w rejonie uzdrowiska są wypiętrzone i pofałdowane, co sprawia, iż charakteryzują się znacznym spękaniem i zeszczelinowaceniem. Woda jest eksploatowana z różnych głębokości, od 30 m w utworach jury górnej do około 1400 m w najgłębszych poziomach jury dolnej. Dominującymi składnikami wody są jony chlorkowe i sodowe, a z mikroskładników w większych ilościach występuje jod. Mineralizacja wód i zawartość w nich poszczególnych składników wzrasta wraz z głębokością. Temperatura wód na wypływie z głębszych poziomów wynosi około 30°C.
W głównej mierze są to wody paleoinfiltracyjne, to znaczy infiltrujące z powierzchni terenu w ośrodek skalny przed czwartorzędem, zmieszane w różnym stopniu z wodami morskimi pochodzącymi z okresu osadzania się skał oraz z wodami infiltracji współczesnej.
Przekrój hydrogeologiczny przez rejon Ciechocinka (A. Krawiec, Wody lecznicze Ciechocinka, w: Hydrogeologia Kujaw i Dolnego Powiśla. Przewodnik sesji terenowych XII Symp. Współczesne problemy hydrogeologii: 35–42. UMK, Toruń, 2005)
Znaczne zmineralizowanie wód piętra jurajskiego jest wynikiem przede wszystkim ascenzji zasolonych wód z głębiej położonych poziomów triasu i permu, gdzie występują wody ługujące utwory solne cechsztynu. W wodach leczniczych Ciechocinka występuje także niewielka ilość siarkowodoru, powstającego prawdopodobnie na skutek redukcji siarczanów pod wpływem substancji organicznej, występującej w niewielkich ilościach w utworach jury dolnej i środkowej.
Jakub Sokołowski
Państwowy Instytut Geologiczny
ZOBACZ TAKŻE
