21 września 2004 roku, około godziny 11:05 czasu miejscowego wystąpiły silne wstrząsy sejsmiczne na północy Polski. Ich magnitudę oceniono później na 5,0. Trzy godziny później seria wstrząsów powtórzyła się, tym razem ich magnituda wynosiła 5,3 stopnia...
Sejsmogramy wstrząsu z 21 września 2004 z godziny 13:32 (UTC). Sejsmogramy zapisane przez polskie stacje: SUW - Suwałki, GKP - Górka Klasztorna, WAR - Warszawa, KSP - Książ, OJC - Ojców, NIE - Niedzica, KWP - Kalwaria Pacławska
Ognisko trzęsienia ziemi zlokalizowano w rejonie Półwyspu Sambijskiego, na północny zachód od Kaliningradu, na głębokości 15 km. Trzęsienie ziemi o takiej sile w regionie, zdawałoby się, kompletnie asejsmicznym wprawiło w zakłopotanie sejsmologów.
Mapa mikrosejsmiczna wstrząsu z 21.092004 r. wg USGS
Jednak trzęsienia ziemi, podobnego do opisanego, należało się na Pomorzu spodziewać – takie wstrząsy występują tam bowiem regularnie, co kilkadziesiąt lat. Odstęp czasu pomiędzy tymi zjawiskami jest jednak na tyle długi, że nie zostały one utrwalone w powszechnej świadomości.
Warto jednak przypomnieć przynajmniej niektóre z nich, w porządku chronologicznym:
- 23 sierpnia 1409 roku wystąpiło trzęsienie ziemi od Mazur do Lubeki. Trwało „trzy ojczenasz” jak czytamy w kronikach.
- 1625 rok – w kaplicy zamkowej w Szczecinie spadł świecznik i miecz z jednej z figur; nastąpiło zapadnięcie murów miejskich i jednej budowli. Na Pomorzu Zachodnim odnotowano zmiany barw wód jednego z jezior.
- W grudniu 1628 roku trzęsienie ziemi w Meklemburgii, w pobliżu Szczecina.
- 25 lutego 1648 roku jedna z wież kościelnych w okolicy Szczecina została przesunięta o 7 metrów, bez innych jej uszkodzeń.
- 1 listopada 1755 roku wstrząsy odnotowane zostały od Lubeki po ujście Odry. Było to echo potężnego trzęsienia ziemi w Lizbonie.
- 3 kwietnia 1757 roku w okolicy Trzebiatowa wystąpiło tsunami – falowanie wywołane trzęsieniem ziemi na Bałtyku. Duży prom zacumowany w porcie wyniosło w głąb lądu.
- 1 marca 1779 roku wysoka fala (tsunami) zalała część Łeby i osadziła statek z portu na lądzie. W Kołobrzegu, trzy godziny później, wody Bałtyku oddaliły się i odsłoniło się dno morza.
- 5 lutego 1783 roku wystąpiło trzęsienie ziemi w Meklemburgii.
- 5–6 marca 1821 roku odczuwano wstrząsy w okolicy Greifswaldu (odległego od Świnoujścia o 50 km), po których pozostały pęknięcia gruntu o głębokości 4,0 m.
- 12 marca 1883 roku odnotowano wstrząsy w Szczecinie.
- 16–17 maja 1888 roku trzęsienia ziemi objęły Bałtyk zachodni.
- 23 października 1904 roku trzęsienie ziemi w Skandynawii (Goeteborg, Oslo) odczuwalne były na Pomorzu; falowanie wód wywołane tym trzęsieniem dotarło do Szczecina.
- 7 grudnia 1904 roku odnotowano wstrząsy na południowym i zachodnim Bałtyku. Na lądzie wystąpiły pęknięcia budynków.
- 9 lipca 1905 roku rozkołysały się świeczniki w kościele św. Jakuba w Szczecinie.
- 11–12 lutego 1909 roku wystąpiło trzęsienie ziemi od Rymania (miejscowość na dawnej granicy województw koszalińskiego i szczecińskiego) poprzez Karlino do Koszalina, czyli na odległości 60 km, równolegle do brzegu Bałtyku. Budowle uległy spękaniu. W zamarzniętej ziemi pojawiły się szczeliny o szerokości 20 cm i 100 m długości.
- W grudniu 1912 roku wystąpił silny wstrząs w okolicy Łeby i Smołdzina.
Przyczyny wszystkich tych trzęsień są naturalne. Wstrząsy w Polsce północnej mogły być echem trzęsień ziemi na sejsmicznych obszarach położonych na południe od naszego kraju, ale ich źródłem mogły być również obszary położone na północy. „Asejsmiczny” obszar Polski północnej leży bowiem pomiędzy sejsmicznym obszarem młodych ruchów górotwórczych w basenie Morza Śródziemnego a Skandynawią, która - co nie jest powszechnie wiadome - jest również obszarem sejsmicznym!
Wbrew powszechnemu mniemaniu Fennoskandię cechuje stosunkowo wysoka aktywność sejsmiczna. Mapa trzęsień ziemi obserwowanych od początków XX wieku - według W. Fjeldskaara i in. 2000, uproszczona
W związku z podnoszeniem się Skandynawii, na skutek odciążenia po ustąpieniu lądolodów (zjawisko glacizostazji), występowały tam i występują nadal liczne i silne trzęsienia ziemi. Zatem silne trzęsienie ziemi, które wystąpiło 21 września 2004 roku, od Helu po Suwałki nie jest wyjątkowym i zaskakującym zjawiskiem, jeśli weźmiemy pod uwagę podane wyżej fakty.
Wydaje się, że konieczna jest rewizja sejsmiczności Polski północnej (od Szczecina po Suwałki). Po opracowaniu prognozy zagrożeń należy wprowadzić odpowiednie zalecenia do planów zagospodarowania przestrzennego gmin, szczególnie w dziedzinie budownictwa specjalnego (zapory wodne, elektrownie atomowe itp.).
Warto przypomnieć, że budowa elektrowni atomowej w Żarnowcu została zatrzymana w związku z wątpliwościami co do jej lokalizacji w miejscu aktywnym tektonicznie.
FJELDSKAAR W., LINDHOLM C., DEHLS J. F., FJELDSKAAR. I., 2000 – Postglacial uplift, neotectonics and seismicity in Fennoscandia. Quartenary Science Reviews 19 (2000) 1413-1422.
dr Andrzej Piotrowski
Państwowy Instytut Geologiczny
 Trzęsienia ziemi w Obwodzie Kaliningradzkim w 2004 r. | [Plakat edukacyjny mgr Ewy Zarzyckiej z Instytu Geofizyki PAN] | 7492 kB |
