Istnieje szereg symptomów zapowiadających nadchodzącą erupcję (m.in. aktywność sejsmiczna, ożywienie ekshalacji wulkanicznych, deformacja sylwetki wulkanu), których rozpoznaniem i interpretacją zajmują się obserwatoria wulkanologiczne i centra monitorujące obszary współczesnej działalności wulkanicznej. Prognozowanie erupcji jest stosunkowo wiarygodne, jednakże wiele gęsto zaludnionych obszarów wulkanicznych nie jest jeszcze objętych kosztownym monitoringiem.

dr Elżbieta Jackowicz
Państwowy Instytut Geologiczny

Erupcje freatoplinińskie są spowodowane interakcją wody i kwaśnych lub obojętnych magm; charakteryzują się ekstremalnym rozdrobnieniem i rozprzestrzenieniem produktów erupcji.

W warunkach głębokomorskich ciśnienie wody przeciwdziała odgazowaniu magm i wypływających law, uniemożliwiając ich eksplozywną fragmentację, jednakże do fragmentacji law dochodzi tu wskutek szoku termicznego po zetknięciu z wodą.

Do erupcji hawajskich zalicza się wylewy law bazaltowych w warunkach subaeralnych. Są to lawy o niskiej lepkości i wysokiej temperaturze (od 950°C do ok. 1200°C tuż po wypływie), zazwyczaj wytryskujące z kraterów jako fontanny, a ze szczelin jako kurtyny ognia. Opadające na ziemię rozbryzgi lawy (czyli spatter) tworzą wokół krateru i szczelin niewielkie stożki lub wały.

Erupcje te obejmują działalność silnie eksplozywną, z podrzędnym udziałem lub przy braku epizodów efuzywnych.

Siłą napędową erupcji strombolijskich są wybuchy dużych pęcherzy gazowych w magmie znajdującej się blisko powierzchni ziemi.

Podział erupcji subaeralnych i płytkowodnych na typy, oparty na ich przebiegu, ma długoletnią tradycję i w miarę rozwoju wiedzy o współczesnych erupcjach podlegał modyfikacjom.

Erupcje subglacjalne są wielofazowe. W ich wyniku powstają wulkany o urwistych zboczach i z płaskim wierzchołkiem, zwane tujami.

Erupcje subpliniańskie mają charakter eksplozywny lub mieszany, a ich produkty wywodzą się z lepkich, kwaśnych magm o wysokiej zawartości gazów i mają najczęściej skład ryolitowy, dacytowy lub trachitowy.

Erupcje surtsejskie, typowe dla wulkanizmu płytkowodnego, są „mokrym" odpowiednikiem erupcji strombolijskich.

Erupcje wulkaniańskie należą do erupcji freatomagmowych, zachodzących na obszarach lądowych.

Podczas wznoszenia się magmy ku powierzchni ziemi oraz podczas erupcji gazy wydobywają się z kanału wulkanicznego, a także z powierzchniowej warstwy ziemi, do której przeniknęły systemem spękań otaczających kanał. Uwalniają się one także w trakcie transportu i depozycji z ciekłych i stałych produktów erupcji.

Jeszcze 15 mln lat temu Góra Św. Anny była dymiącym wulkanem, podobnym do Wezuwiusza. Dziś jest jednym z ważniejszych punktów geoturystycznych w Polsce. W bliskim otoczeniu góry znajdują się ciekawe typy skał, skamieniałości, przejawy metamorfizmu, działalności wód i lodowców.

Erupcje wulkaniczne są jedną z przyczyn dramatycznych i gwałtownych zmian na Ziemi, w wielu przypadkach o charakterze klęsk żywiołowych. Na niebezpieczeństwa związane z działalnością wulkaniczną jest narażonych ok. 500 mln osób zamieszkujących obszary aktywne wulkanicznie, gdzie dochodzi do strat w ludziach i dorobku materialnym niekiedy całych pokoleń, do destrukcji infrastruktury technicznej i transportowej, a także do katastrof ekologicznych.

W holocenie, czyli w czasie ostatnich 10 tys. lat, na obszarach lądowych było czynnych ok. 1500 wulkanów, podczas gdy najprawdopodobniej znacznie większa liczba czynnych wulkanów podmorskich pozostaje nieznana.

dr Elżbieta Jackowicz
Państwowy Instytut Geologiczny

W ciągu każdego roku dokumentuje się aktywność ok. 50-70 wulkanów. Z czasów historycznych zachowały się opisy erupcji ok. 550 wulkanów.

dr Elżbieta Jackowicz
Państwowy Instytut Geologiczny

Czas trwania erupcji jest zróżnicowany – erupcje będące jednorazowym aktem działalności wulkanicznej trwają od kilku minut do kilku godzin, natomiast te o przebiegu wieloetapowym mogą trwać latami. W niektórych przypadkach czas trwania erupcji jest trudny do ustalenia; dotyczy to np. długich, lecz bardzo powolnych erupcji law kwaśnych, które wydobywają się z przerwami nawet kilkadziesiąt lat. Obecnie w celu dokumentacji erupcji współczesnych Smithsonian Institution przyjął założenie, że etapami tej samej erupcji są związane ze sobą wydarzenia, pomiędzy którymi przerwa, czyli okres całkowitego spokoju na powierzchni wulkanu, nie przekracza 3 miesięcy.

dr Elżbieta Jackowicz
Państwowy Instytut Geologiczny

Erupcje wulkaniczne można podzielić ze względu na występowanie i przebieg.