A+ A A-

Wulkany podmorskie powstają w wyniku erupcji freatomagmowych, które przy ciśnieniu słupa wody o wysokości co najmniej 500–1000 m produkują lawy (najczęściej bazaltowe) ulegające w różnym stopniu fragmentacji pod wpływem przechłodzenia w kontakcie z wodą.

Utwory te, znane jako lawy poduszkowe (ang. pillow lava), hyaloklastyty (piasek i gruz lawowy) lub peperyt (mieszanina okruchów lawowych i zdeformowanych osadów morskich), tworzą podmorskie góry (seamounts), wznoszące się w postaci tarcz, stożków, rzadziej kopuł, na wysokość do kilku kilometrów ponad dno oceaniczne. Odmianą ich są gujoty, czyli wulkany stołowe, w formie ściętych stożków, z pokrywą płytkowodnych osadów morskich na szczycie. Budowle te są reliktami wysp wulkanicznych, które uległy erozji i pogrążyły się w wodzie wskutek subsydencji dna oceanicznego. Na zanurzających się gujotach rozwijają się niekiedy barierowe rafy koralowe, a następnie atole.

Trójwymiarowy obraz podwodnej góry Niedźwiedź (wulkanu stołowego) nieopodal wybrzeży stanu Massachusetts w północnej części Oceanu Atlantyckiego. Źródło: Wikimedia Commons, NOAA/WHOI/NURCTrójwymiarowy obraz podwodnej góry Niedźwiedź (wulkanu stołowego) nieopodal wybrzeży stanu Massachusetts w północnej części Oceanu Atlantyckiego. Źródło: Wikimedia Commons, NOAA/WHOI/NURC

Wulkany podmorskie tworzą najczęściej długie łańcuchy górskie na obszarach ryftów oceanicznych, w strefach rozprzestrzeniania się dna oceanicznego (np. grzbiet Juan de Fuca, długości ok. 500 km). Przy szybkiej ekspansji dna wzdłuż osi grzbietów śródoceanicznych wylewy szczelinowe powodują powstanie pokryw wulkanicznych złożonych głównie z law bazaltowych, poprzecinanych dajkami skał gabrowych wypełniających szczeliny doprowadzające lawę. Obfite erupcje zachodzące na niewielkich głębokościach (rzędu kilkuset metrów) mogą dość szybko spowodować powstanie wysp wulkanicznych. W ten sposób w latach 1963–1965 w pobliżu południowych wybrzeży Islandii wyłoniła się wyspa Surtsey, od której pochodzi nazwa typu erupcji zachodzących w początkowej fazie pod powierzchnią wody (morskiej, jeziornej lub lodowcowej). Długotrwała działalność wulkanów podmorskich usytuowanych na znacznych głębokościach (kilku tysięcy metrów) też może z czasem prowadzić do powstania wulkanicznych wysp oceanicznych (np. Hawaje, Samoa) i zmiany stylu erupcji na subaeralny.

dr Elżbieta Jackowicz
Państwowy Instytut Geologiczny

Wulkanizm

Wulkany pierścieniowe

W wyniku erupcji freatomagmowych powstają wulkany pierścieniowe w kształcie wału materiałów piroklastycznych otaczających otwór wulkaniczny.

Erupcje subaeralne i płytkomorskie

typy erupcji

Podział erupcji subaeralnych i płytkowodnych na typy, oparty na ich przebiegu, ma długoletnią tradycję i w miarę rozwoju wiedzy o...

Wulkanizm w przeszłości geologicznej

W historii Ziemi wulkanizm był zarówno istotnym czynnikiem kształtowania jej powierzchni, jak też odegrał ważną rolę w formowaniu się litosfery...

Erupcje subpliniańskie

Erupcje subpliniańskie mają charakter eksplozywny lub mieszany, a ich produkty wywodzą się z lepkich, kwaśnych magm o wysokiej zawartości gazów...

Wulkany podlodowcowe

tuja

Wulkany wybuchające pod lodem (lub pod wodą z roztopionego lodu) są zbudowane z utworów podobnych do tych, z których składają...

Erupcje surtsejskie

Erupcje surtsejskie, typowe dla wulkanizmu płytkowodnego, są „mokrym" odpowiednikiem erupcji strombolijskich.

Trzęsienia ziemi

Gdzie ziemia trzęsie się najczęściej…

Geograficzne rozmieszczenie epicentrów trzęsień ziemi pozwala na wydzielenie obszarów o różnej aktywności sejsmicznej: sejsmicznych, asejsmicznych i pensejsmicznych.

17-08-2012 Wyświetleń:20046 Trzęsienia ziemi Grzegorz Wróbel

Anatomia trzęsienia ziemi

Powierzchnię Ziemi przywykliśmy traktować jak stabilną opokę, której możemy w pełnić zaufać - wznosić na niej wielkie budynki, mosty, drogi...

17-08-2012 Wyświetleń:7806 Trzęsienia ziemi Grzegorz Wróbel

Dlaczego ziemia się trzęsie?

Wszystko przez te płyty! Ziemia składa się z kilku warstw, które charakteryzują się różnymi właściwościami fizycznymi i chemicznymi. Zewnętrzna, sztywna warstwa...

17-08-2012 Wyświetleń:13396 Trzęsienia ziemi Grzegorz Wróbel

Magnetyzm

O magnetosferze i zorzy polarnej

Artystyczna wizja ziemskiej magnetosfery w zderzeniu z wiatrem słonecznym. Źródło: NASA

03-07-2013 Wyświetleń:9621 Ziemski magnetyzm Joanna Roszkowska-Remin

Zmiany pola i wędrówka biegunów

Ziemskie pole magnetyczne nie jest jednorodne na całym globie. Są miejsca, gdzie jego natężenie jest większe, i takie, w którym...

03-07-2013 Wyświetleń:12612 Ziemski magnetyzm Joanna Roszkowska-Remin

Magnetyzm w służbie jej wysokości Geo…

Praktycznie we wszystkich rodzajach skał występują w niewielkiej ilości minerały ferromagnetyczne. Dzięki ich właściwościom skała nabywa pozostałość magnetyczną, czyli zapis...

24-01-2014 Wyświetleń:8031 Ziemski magnetyzm Joanna Roszkowska-Remin