Utwory te, znane jako lawy poduszkowe (ang. pillow lava), hyaloklastyty (piasek i gruz lawowy) lub peperyt (mieszanina okruchów lawowych i zdeformowanych osadów morskich), tworzą podmorskie góry (seamounts), wznoszące się w postaci tarcz, stożków, rzadziej kopuł, na wysokość do kilku kilometrów ponad dno oceaniczne. Odmianą ich są gujoty, czyli wulkany stołowe, w formie ściętych stożków, z pokrywą płytkowodnych osadów morskich na szczycie. Budowle te są reliktami wysp wulkanicznych, które uległy erozji i pogrążyły się w wodzie wskutek subsydencji dna oceanicznego. Na zanurzających się gujotach rozwijają się niekiedy barierowe rafy koralowe, a następnie atole.
Trójwymiarowy obraz podwodnej góry Niedźwiedź (wulkanu stołowego) nieopodal wybrzeży stanu Massachusetts w północnej części Oceanu Atlantyckiego. Źródło: Wikimedia Commons, NOAA/WHOI/NURC
Wulkany podmorskie tworzą najczęściej długie łańcuchy górskie na obszarach ryftów oceanicznych, w strefach rozprzestrzeniania się dna oceanicznego (np. grzbiet Juan de Fuca, długości ok. 500 km). Przy szybkiej ekspansji dna wzdłuż osi grzbietów śródoceanicznych wylewy szczelinowe powodują powstanie pokryw wulkanicznych złożonych głównie z law bazaltowych, poprzecinanych dajkami skał gabrowych wypełniających szczeliny doprowadzające lawę. Obfite erupcje zachodzące na niewielkich głębokościach (rzędu kilkuset metrów) mogą dość szybko spowodować powstanie wysp wulkanicznych. W ten sposób w latach 1963–1965 w pobliżu południowych wybrzeży Islandii wyłoniła się wyspa Surtsey, od której pochodzi nazwa typu erupcji zachodzących w początkowej fazie pod powierzchnią wody (morskiej, jeziornej lub lodowcowej). Długotrwała działalność wulkanów podmorskich usytuowanych na znacznych głębokościach (kilku tysięcy metrów) też może z czasem prowadzić do powstania wulkanicznych wysp oceanicznych (np. Hawaje, Samoa) i zmiany stylu erupcji na subaeralny.
dr Elżbieta Jackowicz
Państwowy Instytut Geologiczny
