Największym wygasłym wulkanem w Układzie Słonecznym jest..
Mars
Na Marsie wykryto 3 główne obszary wulkaniczne leżące na zewnątrz basenów impaktytowych. Spośród ok. 20 wulkanów opatrzonych nazwami, 5 reprezentuje największe w Układzie Słonecznym formy tarczowe, będące jednocześnie najmłodszymi wulkanami tej planety. Największym z nich jest wulkan Olimpus Mons (Góra Olimp) o wysokości ok. 27 tys. m i średnicy podstawy — ok. 550 km, który produkował lawy w czasie od 200 mln do 20 mln lat temu. Do najstarszych form (3–3,5 mld lat) należą nieznane z innych planet wulkany paterowe, o wysokości 1–2 km, średnicy 200–300 km, z nieregularnym, głębokim kraterem w środku, otoczonym radialnymi bruzdami. Do starych wulkanów zalicza się również tzw. struktury kołkowe, czyli kopuły o stromych stokach i z rozległą kalderą na szczycie.
Olympus Mons - wygasły wulkan tarczowy na Marsie – ma ok. 27 km wysokości (od podstawy) i 550 km szerokości u podstawy. Źródło: Wikimedia Commons, NASA
Księżyc
Na Księżycu rozległe równiny mórz księżycowych, zajmujących dna olbrzymich, starych kraterów uderzeniowych, są pokryte lawami bazaltowymi i druzgotem tych law, a lokalnie pojawiają się również drobne kopuły i stożki wulkaniczne. Działalność wulkaniczna dość dawno tu wygasła, bowiem wiek większości zbadanych skał wulkanicznych wynosi 3–4 mld lat i tylko nielicznych — ok. 1 mld lat.
Wenus
Największą obfitością wulkanów w Układzie Słonecznym odznacza się Wenus, na której odkryto ponad 1700 dużych jednostek, a liczbę wszystkich wulkanów szacuje się na co najmniej kilkaset tysięcy. Większość z nich zalicza się do bazaltowych wulkanów tarczowych o bardzo zróżnicowanej wielkości, o maksymalnej średnicy ok. 700 km i wysokości 5,5 km. Pozostałe tworzą kopuły, kaldery i budowle niespotykane na innych planetach i księżycach. Na uwagę zasługują tzw. formy kleszczowe, w kształcie zapadłych kopuł o średnicy do 100 km, z radialnymi odnogami. Przypuszcza się, że obecnie tylko nieliczne wulkany Wenus są czynne.
Io
Najbardziej aktywnym wulkanicznie ciałem Układu Słonecznego jest obecnie Io, największy księżyc Jowisza. Zachodzą na nim niezwykle silne erupcje efuzywne (szczelinowe, punktowe i arealne) i eksplozywne, w tym w formie pióropuszy lawy; przy tych ostatnich wysokość kolumny erupcyjnej osiąga ponad 300 km, a prędkość jej wznoszenia się wynosi ok. 1000 m/s. Na Io występuje ponad ok. 150 czynnych wulkanów, a łącznie z nieczynnymi jest ich przypuszczalnie ponad 400. Tworzą one formy tarczowe i paterowe, o średnicy dochodzącej niekiedy do 700 km. Patery, zazwyczaj zwieńczone kalderami o głębokości do 2 km i średnicy osiągającej 200 km, bywają wypełnione jeziorami lawowymi.
Mapa powierzchni Io, widoczny wielki czerwony pierścień wokół wulkanu Pele. Źródło: Wikimedia Commons, NASA
dr Elżbieta Jackowicz
Państwowy Instytut Geologiczny
