Wulkany można podzielić zależnie od przebiegu erupcji, a także od procesów powierzchniowych zachodzących po erupcji.
Zależnie od aktywności wulkany określa się jako:
- czynne - stale lub okresowo przejawiające aktywność wulkaniczną
- drzemiące - rozpoznawane zwykle po obecności ekshalacji lub innych przejawów działalności powulkanicznej
- wygasłe - nieczynne w czasach historycznych, bez ekshalacji wulkanicznych
Ze względu na środowisko erupcji wyróżnia się wulkany:
- subaeralne – lądowe
- podwodne - głównie podmorskie
- podlodowcowe
Według położenia na tle jednostek geotektonicznych wyróżnia się wulkany:
- stref ryftowych
- stref subdukcji
- wulkany wewnątrzpłytowe
bądź też wulkany:
- grzbietów śródoceanicznych
- kontynentalnych rowów tektonicznych
- łuków wysp i krawędzi kontynentalnych
- plam gorąca
Chociaż 80% udokumentowanych, czynnych w czasach historycznych wulkanów występuje w strefach subdukcji, to ok. 75% lawy osiągającej powierzchnię Ziemi pochodzi z erupcji w strefach ryftów oceanicznych, o których powszechnie nie wiadomo.
Kształt wylotu przewodu wulkanicznego jest podstawą podziału na wulkany:
- centralne (punktowe)
- szczelinowe (linearne)
- mieszane
Wulkany szczelinowe i mieszane występują głównie w strefach ryftów, natomiast wulkany centralne w strefach subdukcji i na obszarach wewnątrzpłytowych.
W zależności od rodzaju produktów erupcji wyróżnia się wulkany:
- efuzywne - lawowe
- eksplozywne - popiołowe, pumeksowe i in.
- mieszane - stratowulkany
W wulkanach centralnych istotnym elementem budowy jest komin wulkaniczny łączący komorę magmową (zbiornik magmy) z powierzchnią Ziemi, gdzie znajduje się jego ujście zwane kraterem wulkanicznym. Krater główny leży na szczycie otaczających go produktów erupcji, natomiast na zboczach wulkanu mogą występować ponadto kratery boczne, połączone z komorą magmową własnym, niezależnym kanałem lub za pośrednictwem odnogi kanału głównego (kratery pasożytnicze).
W wulkanach szczelinowych funkcję komina wulkanicznego pełni głęboka rozpadlina, wokół której zalegają produkty erupcji; szczeliny doprowadzające lawę mogą znajdować się także na zboczach wulkanów centralnych.
Pod względem genezy wulkany dzieli się na:
- monogenetyczne - powstałe w wyniku jednej erupcji, tworzące niewielkie, proste budowle wulkaniczne, złożone w całości z jednolitego materiału
- poligenetyczne - powstałe wskutek wielokrotnych erupcji, przeplatanymi okresami spokoju, złożone z różnego typu produktów, niekiedy o odmiennym składzie
dr Elżbieta Jackowicz
Państwowy Instytut Geologiczny
