W historii Ziemi wulkanizm był zarówno istotnym czynnikiem kształtowania jej powierzchni, jak też odegrał ważną rolę w formowaniu się litosfery, atmosfery i hydrosfery w początkowych fazach rozwoju planetarnego.
W ciągu pierwszych kilkuset milionów lat istnienia naszej planety (4,5-3,8 mld lat temu) intensywność procesów wulkanicznych była nieporównywalnie większa od współczesnej. Najstarsze ślady wulkanizmu aktywnego po uformowaniu się litosfery wraz ze skorupą ziemską znajdują się w jądrach kontynentów - są to zmetamorfizowane prekambryjskie skały wulkaniczne, powstałe w pierwszych cyklach tektoniczno-magmowych. Świadectwem późniejszej działalności są rozległe i grube pokrywy law, pochodzące głównie z wylewów szczelinowych, będących dawniej znacznie częstszym zjawiskiem niż obecnie. Pokrywy o powierzchni setek tysięcy kilometrów kwadratowych i grubości kilku tysięcy metrów, tworzyły się zarówno na obszarach kontynentalnych (np. platobazalty południowej Afryki, Dekanu, Syberii, południowo-zachodniej Ameryki), jak też oceanicznych od wczesnego paleozoiku do paleogenu.
W Polsce działalność wulkaniczna przejawiała się kilkakrotnie, przy czym najsilniej rozwinął się wulkanizm związany z orogenezą waryscyjską w późnym paleozoiku, obejmujący obszary Sudetów, rejon śląsko-krakowski, Lubelszczyznę i zachodnią część Niżu Polskiego.
Największe kontynentalne prowincje bazaltowe. Źródło: S.E. Bryan & R.E. Ernst, Earth-Science Reviews, 2008
dr Elżbieta Jackowicz
Państwowy Instytut Geologiczny
