Każdy na pewno widział na niebie „spadającą gwiazdę”. No tak, ale przecież gwiazdy nie spadają! Co to zatem było? A jeśli spadło na Ziemię to gdzie?!?!
Meteor z roju Lirydów. Fot. Jimmy Westlake, NASA
Błyski widziane na niebie w bezchmurną noc to meteory - spalająca się w atmosferze naszej planety materia kosmiczna. Materia ta, krąży w kosmosie w postaci niewielkich brył skalnych, metalicznych lub lodowych - są to meteoroidy. Gdy meteoroid jest dostatecznie duży, wpadając w ziemską atmosferę może wybuchnąć. Wybuch jest bardzo spektakularny, na niebie widać jasny błysk lub ciągnącą się świetlną smugę, a czasem słychać i eksplozję. Taki wybuchający meteor nazywany jest bolidem. Gdy odłamki materii pozaziemskiej przedrą się przez naszą atmosferę i spadną na powierzchnię Ziemi, nazywamy je meteorytami. Meteoryty to nie lada gratka dla każdego poszukiwacza skał i minerałów. Stanowią one również ciekawy materiał do badań naukowców, w tym geologów. Dzięki nim możemy uzyskać informacje o Układzie Słonecznym, jego wieku oraz sąsiadach naszej planety.
Ilustracja z folderu „Nieziemskie Kamienie", wyd. Państwowy Instytut Geologiczny,
Oddział w Gdańsku
Goście z kosmosu, czyli skąd?
Meteoryty spadające na ziemię są najczęściej odłamkami większych brył skalnych zwanych planetoidami oraz komet z pasa planetoid, który rozciąga się pomiędzy Marsem a Jowiszem. Czasem przyciąganie jednej z planet zaburzy orbitę takiej planetoidy i zaczyna ona swoją podróż po naszym Układzie Słonecznym. Jej fragmenty mogą dotrzeć do Ziemi. Zdarza się, że spotykane są meteoryty z bliższego sąsiedztwa: na przykład z Księżyca. Są one w większości fragmentami skał bazaltowych (bardzo podobnych do tych występujących na Ziemi). Wyjątkowo rzadko, ale czasem udaje się znaleźć meteoryty pochodzące z Marsa. Zakłada się, że mniej więcej 180 milionów lat temu potężny meteoryt uderzył w powierzchnię czerwonej planety i wybił z niej materię w przestrzeń kosmiczną. Materia ta w wyniku zderzeń porozbijała się na mniejsze kawałki. Niektóre z nich wpadły na orbitę ziemską, by później spaść w postaci meteorytów na powierzchnię ziemi.
Do czasu lądowania ludzi na Księżycu meteoryty były jedynymi ciałami pochodzenia kosmicznego, które można było wziąć do ręki i zbadać. Dzięki nim człowiek dowiedział się wiele o składzie materii skalnej z Księżyca oraz Marsa. Na podstawie datowania wieku meteorytów ustalono wiek powstania Układu Słonecznego na 4,5 miliarda lat. To również data narodzin naszej planety.
Schemat Układu Słonecznego (bez zachowanej odpowiedniej skali); źródło - NASA
Fragmenty meteorytów znajdowanych na Ziemi mogą pochodzić z planetoid, Marsa czy najbliższego sąsiada naszej planety - Księżyca
Asteroida Itokawa. Fot. Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA)
Mars, źródło NASA/JPL
Księżyc sfotografowany przez sondę Galileo; źródło - NASA
Czy wiesz że… Ocenia się, że w ciągu doby do atmosfery ziemskiej wpada kilkaset milionów meteoroidów lecących z prędkością od 12 do 72 km/s (w zależności od tego, czy doganiają Ziemię, czy też lecą z przeciwnego kierunku).
Joanna Roszkowska-Remin
Państwowy Instytut Geologiczny
