A+ A A-

Ocean Tetyda przekształcił się w Morze Śródziemne. Kontynenty i oceany uzyskały swój dzisiejszy układ. Ochłodzenie i osuszenie klimatu spowodowało ekspansję traw i ziół, a ta - zmiany ewolucyjne u ssaków. Pojawiły się pierwsze hominidy.

Neogen został wydzielony w 1833 r., na podstawie badań osadów i skamieniałości pochodzenia morskiego z terenu Włoch i Francji.

Motorem ewolucji zioła i trawy

Stopniowe ochładzanie się i osuszanie klimatu, zapoczątkowane pod koniec paleogenu, spowodowało kurczenie się powierzchni lasów i tym samym ekspansję odpornych na chłód i susze traw i roślin zielnych. W tym nowym środowisku szybko ewoluowały ssaki roślinożerne - antylopy, owce, bydło, konie, nosorożce i słonie. Ta zmiana stymulowała różnicowanie się drapieżców. Współczesną formę uzyskały rodziny psów i kotów, niedźwiedzie oraz hieny. Z ewolucji roślin zielnych skorzystały również gryzonie (myszy i szczury), ptaki śpiewające oraz żaby. W ślad za nimi rozprzestrzeniły się jadowite węże, których przed neogenem było niewiele. Pod koniec neogenu z Ameryki Północnej do Azji przywędrowały wielbłądy.

Obszar Polski wyglądał nieco inaczej. Dużą część nizin bujnie porastały lasy bagienne i torfowiska – to z ich materii powstał węgiel brunatny. Na obszarze Śląska czynne były wulkany, wyrzucające ławy bazaltowe, a w zapadlisku przedkarpackim było morze, w którym powstawały gipsy, anhydryty oraz sole kamienne.

Z drzew schodzą hominidy

Pierwsze małpy pojawiły się już we wczesnym paleogenie i około 40 mln lat temu podzieliły się na dwie linie ewolucyjne: małpy wąskonose i szerokonose. Tuż przed rozpoczęciem neogenu, ok. 25 mln lat temu nastąpił podział małp wąskonosych na dwie grupy: zwierzokształtne i człekokształtne, do których należą gibonowate i człowiekowate, czyli hominidy. Do człowiekowatych (hominidów) zalicza się obecnie obok człowieka jego wymarłe formy oraz orangutany, goryle i szympansy. Naturalnym środowiskiem życia małp były lasy. Skurczenie się obszarów leśnych spowodowało wymarcie wielu ich gatunków, lecz kilka linii ewolucyjnych przetrwało i dostosowało się do nowych warunków. Wśród nich, Australopithecus, nasz najdawniejszy przodek, który pod koniec neogenu, około 4 mln lat temu, przyjął postawę dwunożną, a wkrótce potem zaczął wytwarzać pierwsze narzędzia.

Ewolucja waleni

Wielkie zmiany zaszły również wśród ssaków żyjących w oceanach. W miocenie pojawiła się ogromna liczba gatunków waleni, w tym delfiny i największe morskie ssaki - kaszaloty, zarówno drapieżne, jak i filtrujące plankton. Natomiast świat bezkręgowców przeszedł niewielkie przeobrażenia. W porównaniu z paleogenem zwiększyła się jedynie rola mszywiołów, które powszechnie tworzyły rafy w morzach kontynentalnych, i wzrosła liczba otwornic planktonicznych, stanowiących pokarm wielu ryb i waleni filtrujących. Duże znaczenie nadal miały małże i ślimaki.

Początki Morza Śródziemnego

W Europie wypiętrzyły się Alpy i Karpaty, a w Ameryce Kordyliery i Andy. Rozkład kontynentów i oceanów był bardzo zbliżony do współczesnego. Z potężnego oceanu Tetyda pozostało tylko Morze Śródziemne, lecz jego wody łączyły się jeszcze z Morzem Czarnym i Kaspijskim. Około 6 mln lat temu poziom morza obniżył się o 50 m i zarówno połączenie z Morzem Czarnym, jak i z Atlantykiem zostało przerwane. Na dnie morza w warunkach intensywnego parowania tworzyły się gipsy i sole. Przyczyną tak dużego spadku poziomu morza było najprawdopodobniej ochłodzenie klimatu i uwięzienie wody w lodowcach, lecz już 5 mln lat temu nastąpiło ponowne ocieplenie i Morze Śródziemne odzyskało połączenie z Atlantykiem.

  • Liść drzewa Diospyros lotoides
  • Kręgi węża z podrodziny Colubrinae
  • Liść ambrowca
  • Małż Glycymeris bimaculatus

dr Tatiana Woroncowa-Marcinowska
Państwowy Instytut Geologiczny

O czym piszemy

contentmap_module

  • Czwartorzęd (2,5–0,01 mln lat temu)
  • 29640
  • Profil odlewu gipsowego czaszki Pani Ples Paranthropus robustus (Broom); wiek – ok. 2,04 mln lat, jaskinia w okolicy Sterkfontein, Swartkrans, Republika Południowej Afryki. Muzeum Geologiczne PIG-PIB, dar D. Barnardo