Rozpoczęła się era dominacji ssaków, zajęły one wszystkie środowiska i osiągnęły gigantyczne rozmiary. W oceanach miejsce mezozoicznych gadów zajęły ogromne rekiny i walenie. Wypiętrzyły się Alpy i Himalaje, a na obrzeżach bagien zaczęły kiełkować pierwsze trawy.
Paleogen rozpoczął erę kenozoiczną, która trwa do dziś i którą przyjęło się nazywać erą ssaków. Po raz pierwszy paleogen został wyróżniony w 1853 r. na obszarze Basenu Paryskiego, a nazwa jego pochodzi z języka greckiego.
Morza i oceany zasiedlają walenie
Po wielkim wymieraniu z końca okresu kredowego życie w morzach i oceanach przybrało obecnie znaną nam formę. Grupy zwierząt, które przetrwały zagładę, przeżywały bujny rozkwit – należały do nich m.in. ryby kościste, kraby, jeżowce, ślimaki, małże oraz otwornice. Miejsce drapieżnych mezozoicznych gadów zajęły rekiny, i to znacznie większe od współczesnych, ich rozwarte szczęki osiągały do 2 m rozpiętości. Strefy brzegowe zostały zajęte przez nowopowstałą grupę pływających ptaków - pingwiny.
Rekonstrukcja eoceńskich waleni znalezionych w Peru: Ocucajea picklingi (w środku) and Supayacetus muizoni (na dole); nad nimi pływają anonimowy waleń i pingwin Perudyptes devriesi. Rys. BasinCarl Buell/National Museum of Natural History Smitsonian Institute
W tym czasie nastąpił też jeden z największych zakrętów na drodze ewolucji. Pewna grupa lądowych ssaków, dokładniej drapieżnych kopytnych spokrewnionych z hipopotamami, powróciła do życia w środowisku wodnym i stopniowo przekształciła się w walenie, do których należą dzisiejsze delfiny, wieloryby, morświny i orki. Formy pośrednie, prawalenie, choć żyły w wodzie, to miały jeszcze kończyny i mogły wychodzić na ląd. Najstarsze znaleziska waleni fiszbinowych, czyli wielorybów, pochodzą z późnego paleogenu Nowej Zelandii.
Pojawiają się wielkie ssaki lądowe
Po wyginięciu dinozaurów wszystkie środowiska lądowe opanowały ssaki. Na początku paleogenu większość z nich przypominała drobne gryzonie. Jednak ich zróżnicowanie postępowało tak szybko, że już 12 mln lat później obecne były na Ziemi niemal wszystkie i dzisiaj występujące rzędy. Pojawiły się ssaki nieparzystokopytne (konie, tapiry i nosorożce) i parzystokopytne (woły, antylopy, owce, świnie, bizony i wielbłądy), a także nietoperze, ssaki owadożerne i nowe rodzaje gryzoni. W ślad za nimi rozwinęły się drapieżniki – psy, koty i łasice. Pojawiły się pierwsze naczelne, a następnie małpy. Z początku większość ssaków była niewielka, np. wczesny przodek konia, Hyracotherium, miał od 25 do 50 cm wysokości w kłębie, a najstarszy przedstawiciel słoni, Moeritherium, o szczątkowych kłach i krótkim pysku, wielkością dorównywał jedynie świni (70 cm wys.). Jednak już pod koniec paleogenu kroczyły po lądach największe ssaki wszechczasów, m.in. krewniak nosorożców Paraceratherium, który w kłębie osiągał 7 m wysokości i mógł ważyć tyle, co 3 słonie afrykańskie.
Pierwsza trawa
W środkowym paleogenie ukształtowała się roślinność zbliżona do dzisiejszej. Około 34 mln lat temu istniała już połowa żyjących współcześnie rodzajów roślin kwiatowych, a i lasy wyglądały podobnie. Brakowało tylko dużych obszarów trawiastych – sawann i stepów, lecz właśnie w tym czasie zaczęły kiełkować pierwsze trawy i stopniowo porastać obszary leśne i obrzeża bagien. Trzeba też dodać, że ze względu na klimat, który przez większą część paleogenu (65-34 mln lat temu) był dużo cieplejszy niż dziś, zasięg stref roślinnych był znacznie przesunięty w stronę biegunów, np. na Alasce i Grenlandii rosły wtedy... palmy.
Wypiętrzają się Himalaje
W paleogenie stopniowo zamykał się ocean Tetyda. W wyniku kolizji płyty afrykańskiej z euroazjatycką wypiętrzyły się Pireneje, nieco później, w neogenie, Alpy i Karpaty. Prawie w tym samym czasie blok Indii - kontynentalny fragment dawnej Gondwany – zderzył się z Eurazją, tworząc Himalaje. Odsunięcie się od Antarktydy Ameryki Południowej i Australii zmieniło układ prądów oceanicznych. Wokół Antarktydy powstał Okołobiegunowy Prąd Antarktyczny. Krążące w nim wody znacznie się ochłodziły i wpłynęły na globalne ochłodzenie klimatu, które nastąpiło pod koniec paleogenu (34 mln lat temu). Odizolowana Antarktyda pokryła się lodem.
- Kości krokodyla Thoracosaurus sp.
- Małż Nucula comta Goldfuss
- Ślimak Vagantospira multisulcatus
- Jeżowiec Schizaster acuminatus
dr Tatiana Woroncowa-Marcinowska
Państwowy Instytut Geologiczny
