A+ A A-

Na lądzie pojawiły się widłaki, skrzypy i paprocie (w tym nasienne), które wytworzyły pierwszą glebę. W głębi kontynentów żyły jedynie stawonogi, głównie skorpiony i owady bezskrzydłe, a na wybrzeżach zaczęły żerować pierwsze czworonogi – przodkowie płazów. W toni wodnej rozkwitały rafy i niepodzielnie królowały ryby. Pod koniec dewonu nastąpiło wielkie wymieranie organizmów morskich.

Nazwa okresu dewońskiego została wprowadzona w 1839 r. i pochodzi od hrabstwa Devon, znajdującego się na południu Wysp Brytyjskich.

Złoty wiek raf zakończony wielkim wymieraniem

Rozległe, płytkie morza epikontynentalne tętniły życiem. Rafy były równie barwne jak współczesne i osiągały podobne rozmiary. Ich twórcami były koralowce Tabulata (denkowce), koralowce czteropromienne, stromatoporoidy (przypominające współczesne gąbki Sclerospongiae) i glony. Bogaty zespół skamieniałości tworzyły w rafach również ramienionogi, małże, ślimaki, trylobity oraz liliowce i mszywioły, które wyrastały wysoko ponad skalistą powierzchnię dna. Pojawiły się też nowe grupy organizmów samodzielnie pływających, w tym wiele drapieżników. Wśród bezkręgowców najważniejsze były amonitowate o zwiniętej muszli, które wywodzą się od prostych łodzików. Pływakami przystosowanymi zarówno do morskich, jak i słodkowodnych środowisk były bezszczękowce - prymitywne, pozbawione szczęk kręgowce i ryby. Spośród ryb rozwinęły się akantody i plakodermy (ryby pancerne) oraz ryby promieniopłetwe i mięśniopłetwe.

U schyłku dewonu nastąpiło masowe wymieranie morskich bezkręgowców i ryb (w tym pancernych) – wymarło ponad 40% wszystkich rodzajów organizmów morskich. Zanikły też rafy.

Pierwsze kroki na lądzie

Pod koniec dewonu z ryb mięśniopłetwych wyewoluowały pierwsze czworonożne kręgowce – płazy. W późnym dewonie żyły też organizmy pośrednie między rybami a płazami, np. Ichthyostega, które miały rybi ogon i pięciopalczaste kończyny. Nastąpiło też bardzo doniosłe wydarzenie ewolucyjne - na ląd wyszły pierwsze czworonogi. Najstarsze ślady czworonogów zostały odkryte w osadach środkowego dewonu Gór Świętokrzyskich. Były to zwierzęta o cechach pośrednich między rybą a płazem. Jednym z najistotniejszych wydarzeń ewolucyjnych był podbój lądu przez rośliny wyższe, znane jako widłaki, paprocie, skrzypy oraz paprocie nasienne. W późnym dewonie rośliny osiągały coraz większe rozmiary, stabilizowały osady lądowe i wytwarzały glebę. Rozwój roślinności kształtował zatem środowisko lądowe.

  • Rekonstrukcja najstarszego czworonoga
  • Tropy najstarszego czworonoga
  • Protopteridium hostimense Krajĉi
  • Głowonóg Gonioclymenia speciosa (Münster)

Ciepła Laurosja i zimna Gondwana

Największymi kontynentami były w dewonie Laurosja (Euroameryka) i Gondwana, którym towarzyszyły mniejsze bloki kontynentalne. Grupa kontynentów północnych, wraz z Laurosją, znajdowała się w strefie międzyzwrotnikowej, gdzie temperatura powierzchni morza wynosiła 30ºC, podobne warunki panowały i na lądzie. Natomiast część Gondwany leżała w strefie bieguna południowego, gdzie rozwijały się zlodowacenia kontynentalne i lodowce górskie. Pozostały po nich w osadach późnego dewonu tillity (skamieniałe gliny lodowcowe) i rysy w starszych osadach świadczące o przesuwaniu się lądolodu. Istnieje hipoteza, że do globalnego ochłodzenia klimatu i rozwoju lądolodów na Gondwanie przyczynił się rozwój pierwszych lasów, który doprowadził do spadku zawartości dwutlenku węgla w atmosferze.

 paleogeografia dewonu wg ron blakey
Paleogeografia dewonu wg Rona Blakeya, NAU Geology

dr Tatiana Woroncowa-Marcinowska
Państwowy Instytut Geologiczny

O czym piszemy

contentmap_module

  • Formy osuwiskowe
  • 40080
  • Formy wewnątrzosuwiskowe, na drugim planie skarpa główna