Powstają kontynenty, oceany i atmosfera, planetę kilka razy skuwają lodowce, a na koniec lądy łączą się w jeden superkontynent. Najważniejsze - na Ziemi kiełkuje życie.
W XIX wieku stwierdzono, iż skamieniałości stają się powszechne w skałach dopiero od pewnego poziomu. Ponieważ najstarsze skały zawierające widoczne skamieniałości zostały wyróżnione pod nazwą kambru, wszystkie starsze od nich nazwano prekambryjskimi. Prekambr trwał około 4 mld lat - to odcinek historii Ziemi, który obejmuje niemal 90% czasu geologicznego, od momentu jej powstania do kambryjskiej eksplozji życia. Został on podzielony na dwa eony: archaik i proterozoik
Archaik (4,6–2,5 mld lat temu)
Archaik obejmuje około 45% dziejów planety. Jest to okres wielkich przemian – wykształcania się skorupy oceanicznej, powstawania pierwszych mikrokontynentów i ich łączenia się w większe płyty, które tworzą dziś kratony - sztywne, krystaliczne cokoły współczesnych kontynentów. Znalezione w osadach archaiku pierwsze ślady życia na Ziemi liczą około 3,5-3,4 mld lat. Są to skamieniałości archeobakterii i bakterii, które już wówczas były zróżnicowane. Wśród tych pionierów najczęściej spotykane są skamieniałości organizmów zaliczanych do sinic – nitkowatych, samożywnych cyjanobakterii, które do dziś zasiedlają zbiorniki wodne. Już 3,2 mld lat temu kolonie sinic tworzyły na dnach archaicznych mórz liczne struktury wapienne zwane stromatolitami, wykształcone w postaci mat, kopuł lub słupów, składających się z cienkich warstewek węglanu wapnia.
Proterozoik (2,5 mld–541 mln lat temu)
W eonie proterozoicznym na skutek kolizji większych płyt kontynentalnych, posklejanych z wcześniejszych mikrokontynentów, powstały pierwsze rozległe łańcuchy górskie. Na skrajach kontynentów pojawiły się płytkie morza (epikontynentalne). W tych płytkowodnych zbiornikach coraz powszechniej rozwijały się maty i słupy stromatolitowe. Uważa się, że wzrost stężenia tlenu w atmosferze, pierwotnie składającej się z wodoru, gazów szlachetnych, dwutlenku węgla, pary wodnej oraz metanu i amoniaku, nastąpił właśnie wyniku tlenowej fotosyntezy sinic. 2,0 mld lat temu pojawiły się pierwsze organizmy posiadające jądro komórkowe (Eucariota), tworzące luźno poskręcane plechy glonowe. Około 1,5 mld lat temu znaczącym elementem skał proterozoicznych stały się jednokomórkowe organizmy, znane jako akritarchy. O ich możliwej przynależności do organizmów eukariotycznych świadczą rozmiary oraz skład chemiczny ścianek komórkowych.
Ziemia-śnieżka
Około 2300-2100 mln lat temu oraz w okresie od 750 mln do 580 mln lat temu większą część naszej planety skuwały lody. Młodsza epoka lodowcowa pozostawiła po sobie osady lodowcowe na wszystkich współczesnych kontynentach poza Antarktydą. Istnieje nawet hipoteza Ziemi-śnieżki, zgodnie z którą nie tylko lądy, lecz również prawie wszystkie oceany były pokryte grubą warstwą lodu.
Fauna Ediacara
Około sześćset milionów lat temu pojawiły się pierwsze organizmy tkankowe przypominające kształtem ośmiopromienne koralowce, tzw. pióra morskie (Petalonamae), pierścienice (segmentowane robakowate), prymitywne mięczaki i organizmy o nierozpoznanej przynależności. Żadne z nich nie posiadało części twardych, a mimo to ich odciski doskonale zachowały się w piaskowcach wzgórz Ediacara w południowej Australii, od których pochodzi nazwa tej fauny. Podobne skamieniałości znaleziono również w Południowej Afryce, Norwegii, Wielkiej Brytanii, na Podolu, wybrzeżu Morza Białego i Syberii oraz w kanionie Kolorado. Większość z tych organizmów wymarła już na początku kambru i nie jest reprezentowana we współczesnej faunie. Fauna z Ediacara zasiedlała środowisko po wielkiej epoce lodowej („Ziemia-śnieżka”) i w tym czasie zapewnie powstały podstawowe plany budowy ciała, do dziś charakteryzujące poszczególne typy zwierząt.
Superkontynent
Pod koniec prekambru przemieszczające się bloki kontynentalne połączyły się w jeden superkontynent, zwany Pannocją lub też Pangeą (I).
dr Tatiana Woroncowa-Marcinowska
Państwowy Instytut Geologiczny
