Miejsca związane ze znanymi ludźmi
Augustów i okolice Kanału Augustowskiego (m. zamieszkania), Ignacy Prądzyński (1792-1850), oficer polski, inżynier, specjalista od strategii, taktyki, a przede wszystkim od fortyfikacji, kwatermistrz generalny, a potem dowódca Korpusu Inżynierów Wojska Polskiego i generał brygady (od 4 kwietnia 1831 r.) w czasie powstania listopadowego. Od 1823 r. do wybuchu powstania projektant i budowniczy (szef robót) Kanału Augustowskiego, wyjątkowo zdolny organizator. Wybudował dom w Augustowie, którego kopią jest dworek - siedziba ekspozycji poświęconej Kanałowi Augustowskiemu.
Czarna Hańcza, rzeka (m. pobytu), Wanda Miłaszewska (1894-1944), poetka, pisarka polska. Głównym tematem jej opowiadań i powieści był nostalgiczny obraz nie istniejącego już wiejskiego życia w dworach ziemiańskich na kresach. Najbardziej znanym utworem pisarki była powieść (reportaż literacki) „Czarna Hańcza", opisująca kilkudniowa wycieczkę kajakiem, odbyta przez autorkę w 1929 r. Szlak kajakowy Czarnej Hańczy nosi dziś imię Wandy Milaszewskiej.
Dowspuda (m. zamieszkania), Ludwik Michał Pac (1778-1835), oficer w wojsku napoleońskim, adiutant Napoleona w bitwie pod Lipskiem (1813). W 1797 r. otrzymał spadek po swoim kuzynie gen. Józefie Pacu, który obejmował dobra Dowspuda, Raczki i Mazurki. Był twórcą i właścicielem jedynej magnackiej rezydencji na Suwalszczyźnie w Dowspudzie koło Raczek. Prócz wspaniałego neogotyckiego pałacu zbudował wytwórnię narzędzi maszyn rolniczych. Poparł powstanie listopadowe, został dowódcą korpusu rezerwowego armii polowej, brał udział w bitwie pod Ostrołęką. Po upadku powstania emigrował. Dobra zostały skonfiskowane i rozgrabione. Był też właścicielem słynnego pałacu w Jieznas (Jeznie) („Wart Pac pałaca, a pałac Paca"), który też został skonfiskowany.
Puszcza Augustowska (m. pobytu), Konstanty Ramotowski (Wawer) (1812-1888), legendarny dowódca oddziałów powstańczych w Augustowskiem. Pochodził z drobnej szlachty osiadłej na Litwie. Utworzył oddział powstańczy w Łomżyńskiem (marzec 1863), z którym przeniósł się do Puszczy Augustowskiej. Kwaterował z 500-osobowym oddziałem na Kozim Rynku i na uroczysku Powstańce. Stoczył bitwy i potyczki pod Jastrzębną, Balinką, Czarnym Brodem, Kadyszem. Otoczony przez duże siły rosyjskie bronił się pod Gruszkami, na Kozim Rynku i pod Strzelcowizną, kiedy to jego odział poszedł w rozsypkę (wrzesień 1863). Wawer wówczas wyjechał za granice i udał się do Francji. Pomniki w miejscu walk i postojów oddziału znajdują się w Czerwonym Krzyżu, Gruszkach, na Kozim Rynku i w ur. Powstańce.
Raczki (m. ur.), Mieczysław Geniusz (1853-1920), „mędrzec z Port Saidu", budowniczy Kanału Sueskiego, działacz na rzecz ofiar I wojny w Polsce, przyjaciel Norwida, a przede wszystkim teozof i mistyk, korespondujący w tym zakresie z ok. 700 osobami. Większość życia spędził we Francji i Egipcie, zmarł w Warszawie, pochowany na Powązkach.
Sejny (m. zamieszkania), Antoni Baranowski (Antanas Baranauskas) (1835-1902), Litwin, biskup sejneński w l. 1884-1902, poeta, ojciec literatury litewskiej, filozof i matematyk, badacz języka litewskiego, twórca gramatyki, tłumacz Pisma Świętego na litewski. Pisał głównie po litewsku. Jego najważniejszym dziełem jest „Borek Onikisztański", poemat wzorowany na „Panu Tadeuszu" Adama Mickiewicza. Poemat uważany jest za jeden z najważniejszych utworów literatury litewskiej. Pochowany w bazylice sejneńskiej.
Stary Folwark (m. zamieszkania) Alfred Lityński (1880- 1945), wybitny hydrobiolog polski, twórca i kierownik Stacji Hydrobiologicznej nad Wigrami (1920-39). Działalność stacji obejmowała wszystkie dziedziny jezioroznawstwa, badania ekologiczne fauny wód i piasków nadbrzeżnych. Wyniki prac publikowano w „Sprawozdaniach St. Hydrobiologicznej na Wigrach" i 12 tomach „Archiwum Hydrobiologii i Rybactwa". W czasie okupacji szef Biura Informacji i Propagandy AK w Suwałkach. W 1945 r. aresztowany przez NKWD, zmarł w wagonie więziennym pod Smoleńskiem.
Studzieniczna. Miejsce mszy celebracyjnej z udziałem papieża Jana Pawła II, w czasie jego pielgrzymki w 1999 r. do Polski.
Sztabin (m. zamieszkania) Karol Brzostowski, „Czerwony Hrabia" (1796-1854), hrabia, właściciel dóbr Sztabin, Cisów i Huta, reformator gospodarki chłopskiej w swoich dobrach. W 1824 r. zniósł pańszczyznę i nadał chłopom wolność osobistą. Ustanowił samorząd wiejski i instytucje socjalne, tworząc faktycznie „Republikę Sztabińską". Rozbudował gorzelnię, browar, cegielnie, tartak, młyn wodny, wiatrak, garbarnie. Zbudował hutę szkła i duży zakład metalurgiczny, produkujący odlewy żeliwne, maszyny rolnicze, narzędzia i artykuły gospodarstwa domowego. Był prekursorem nowoczesnych technologii. W swoich dobrach zainstalował maszynę parową o sile 20 KM, telegraf elektromagnetyczny (1850). Po śmierci Brzostowskiego administratorzy Fundacji Sztabińskiej doprowadzili do jej zadłużenia i rozprzedania gruntów.
Polecane publikacje
- BATURA W., BATURA I., 1997 – Po ziemi augustowskiej. Przewodnik dla turysty i wczasowicza. Wyd. Jaćwież. Suwałki.
- BATURA W. , 1999 – Szlakami południowej Suwalszczyzny. Przewodnik. Wyd. Jaćwież. Suwałki.
- BATURA W., 2005 – Kanał Augustowski. Wspólne dziedzictwo i przyszłość. Zarząd Powiatu w Augustowie.
- BATURA W., 2007 – Powiat Augustowski. Ziemia piękna i gościnna. Zarząd Powiatu w Augustowie.
- KOPCIAŁ J. (red.), 2000 – Kanał Augustowski od Biebrzy do Niemna. Urząd Miejski w Augustowie. Wyd. Hańcza. Augustów– Suwałki.
- KOZIOŁ E. (red.), 2011 – Wigierski Park Narodowy. Przewodnik. Szlaki turystyczne, ścieżki edukacyjne, przyroda, historia. Fundacja Sąsiedzi. Białystok.
- KRZYWICKI T., Krzywicka K., 1999 – Suwalszczyzna – Zaniemenie. Przewodnik. Wyd. TD. Białystok.
- KRZYWICKI T., KRZYWICKA K., 2004 – Suwalszczyzna. Mapa tras rowerowych 1:100 000. Wyd. Stanisław Kryciński, Warszawa i SIRT Suwałki.
- Kamiński P., Sarnowski R., 2006 – Kanał Augustowski. Szlak wodny Biebrza–Niemen. Mapa 1:100 000. Wyd. PTR Kartografia. Warszawa.
- RYCHEL. J., POCHOCKA-SZWARC, BER. A., 2010 – Wigierski Park Narodowy. Mapa geologiczno-turystyczna. Skala 1:30 000. Państwowy Instytut Geologiczny – PIB. Warszawa.
