Biebrzański Park Narodowy (BPN)
Jest największym parkiem narodowym w Polsce, a także największym i najbardziej naturalnym ekosystemem bagienno-torfowiskowym w Europie Środkowej. Utworzony w 1993 r. na obszarze wcześniejszego Biebrzańskiego Parku Krajobrazowego. Powierzchnia 59 223 ha (lasy 15 547 ha, grunty rolne - 18 182 ha, bagna - 25 494 ha). Powierzchnia otuliny (o szerokości 1-7 km) - 66 824 ha. Obejmuje prawie całą Kotlinę Biebrzańską (bez zmeliorowanych bagien Kuwasy i i Wizna). Park chroni rozległe, w niewielkim stopniu zmienione, dolinne torfowiska z unikalną różnorodnością gatunków roślin i zwierząt. Dla ptactwa wodno-błotnego dolina Biebrzy jest bardzo ważnym miejscem gniazdowania, żerowania i odpoczynku (m.in. siewkowców, kaczek, gęsi i żurawi). W 1995 została wpisana na listę siedlisk konwencji RAMSAR (obszarów mokradłowych o międzynarodowym znaczeniu). W dolinie Biebrzy obserwowano 271 gatunków ptaków, w tym ponad 180 lęgowych. Zagęszczenie ptaków sięga 650 sztuk na 1 km2. Występują tu gatunki rzadkie lub wymierające: łabędź niemy, orlik grubodzioby, orzeł przedni (1 para), gadożer (2 pary), biegus zmienny, dubelt, kropiatka, batalion, derkacz, rybitwa białoskrzydła, kraska. Dolina Biebrzy została uznana przez organizację BirdLife Intenational za ostoję ptaków o randze światowej W BPN stwierdzono obecność 48 gatunków ssaków, m.in. 10 gatunków nietoperzy - w Twierdzy Osowiec obserwowano największe w północno-wschodniej Polsce skupiska kolonii zimujących nietoperzy. Istnieje tu duża populacja nornika północnego. Królem bagien biebrzańskich jest łoś. II wojnę przetrwało jedynie 18 sztuk, lecz dzięki ochronie w ciągu 20 lat, ich liczba wzrosła do 400-500 sztuk. Obecnie w BPN jest 500-600 łosi. Prócz bogatego świata zwierzęcego w pradolinie Biebrzy zachowało się wiele rzadkich gatunków roślin, w tym relikty z epoki lodowcowej i borealne, związane z zimnym klimatem północnym.
Na pograniczu powiatów augustowskiego i sokólskiego znajduje się jedynie północna część basenu Biebrzy górnej, obejmująca dolinę rzeki i położone na niej torfowiska. Ta część BPN jest długa (ok. 35 km) i wąska (1-4 km). Wszystkie okoliczne wsie, nawet leżące w granicach doliny, są wyłączone z granic parku. Krawędzie, położonych na południu - Wysoczyzny Białostockiej i Wzgórz Sokólskich wznoszą się często na wysokość kilkunastu metrów (np. pod Nową Kamienną), dając możliwość obserwacji doliny i bagien.
Dyrekcja i administracja parku: Osowiec-Twierdza 8, 19-110 Goniądz, tel. (0-85) 738 06 20, 738 30 00, faks: (0-85) 738 30 21, e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., www.biebrza.org.pl
Ścieżki edukacyjne w północnej części BPN:
- „Błota Biebrzańskie - Szuszalewo". Ścieżka przyrodnicza, znaki czerwone 2,5 km. Położona jest na pn.-zach. od drogi Dąbrowa Białostocka – Lipsk, między „wyspą" Szuszalewską a „wyspą" Jałowską, łączy dwie wieże spacerowe.
- „Błota Biebrzańskie – Nowy Lipsk". Ścieżka przyrodnicza, znaki czerwone 3 lub 4 km. Zlokalizowana na zachód od Lipska. Dwie wieże widokowe i 8 przystanków. Należy zaopatrzyć się w buty gumowe.
- „Las". Ścieżka edukacyjna. Terenowy Ośrodek Edukacyjny „Trzyrzeczki". 3,2 km. Zlokalizowana w lesie grądowym (uroczysko Trzyrzeczki) między Trzyrzeczkami a Nową Kamienną.
Wybrane elementy kulturowe
i miejsca związane ze znanymi ludźmi
Chociaż geopark zawdzięcza nazwę swej największej atrakcji przyrodniczej i kulturowej, znajduje się tu jeszcze kilka interesujących obiektów i miejsc związanych ze znanymi ludźmi.
Wybrane elementy kulturowe
Kanał Augustowski
Pomysł przekopania kanału łączącego Wisłę z Niemnem był częścią wielkiego planu powziętego w 1821-22 przez ministra skarbu Ksawerego Druckiego-Lubeckiego wskutek wojny celnej między Polską a Niemcami nakładającymi wysokie cła na tranzyt polskich i litewskich płodów rolnych przez terytorium pruskie do portów bałtyckich. Plan ten zakładał stworzenie okrężnej drogi wodnej do portu w Windawie (obecnie Vendspils na Łotwie). Wymagało to przekopania kanałów Biebrza-Niemen i Dubissa-Wenta. W Kongresówce budowę kanału car Aleksander I powierzył stronie polskiej. Już w 1823 r. rozpoznano teren i w 1824 r. rozpoczęto regulację Biebrzy i Netty; budowa Kanału trwała do 1833 r. Pozostałe prace „kosmetyczne" (budowa 24 domków dla służby kanałowej, 14 mostów, 65 mostków, kanałów towarzyszących itp.) zakończono w 1839 r.
Głównym projektantem i konstruktorem Kanału Augustowskiego był gen. Ignacy Prądzyński. Kanał liczy 101 km, w granicach Polski 80 km; przebiega przez 7 jezior, pokonując różnicę wysokości 55 m. Granicą między działem wodnym Wisły i Niemna jest odcinek między śluzami Swoboda i Gorczyca. Śluz jest 18, w granicach Polski 15, pierwszą jest Dębowo (nad Biebrzą), ostatnią polską Kurzyniec, ostatnią Niemnowo (Białoruś). Na odcinku między Augustowem a Rygolem stanowi obecnie wspaniały szlak kajakowy z największą atrakcją – wielokrotnymi śluzowaniami. Większość śluz jest jednokomorowa, dwukomorową jest Paniewo, trzykomorową Niemnowo (po białoruskiej stronie).
Kolejka wąskotorowa
Kolejka wąskotorowa Płociczno–Zelwa (1916, rozbudowana 1923-26), 36 km, z odgałęzieniami 50 km, do wywózki drewna z Puszczy Augustowskiej. Kursowała do 1989 r., w 1991 r. odcinek Płociczno – szosa Sejny-Augustów wpisano do rejestru zabytków. Po remoncie otwarta jako atrakcja turystyczna w 2001 r. (na odcinku Płociczno–Krusznik).
