Kopuły lawowe powstają w wyniku spiętrzenia lepkiej lawy (np. ryolitowej). Tworzą się bezpośrednio nad kraterem wulkanicznym, z którego też na ostatnim etapie erupcji bywają wyciskane iglice prawie zestalonej lawy, czyli protruzje.

Lahary są potokami składającymi się z mieszaniny materiałów skalnych pochodzenia wulkanicznego ze sporą niekiedy domieszką osadów pochodzenia lądowego, gleby, roślinności oraz wody. Składnikami pochodzenia wulkanicznego są osady piroklastyczne (od popiołu do bloków wulkanicznych) oraz gruz lawowy. Lahary zawierające głównie popioły wulkaniczne nazywa się potokami błotnymi, natomiast lahary o przewadze dużych okruchów skalnych określa się jako potoki gruzowe.

Wulkany można podzielić zależnie od przebiegu erupcji, a także od procesów powierzchniowych zachodzących po erupcji.

Opady piroklastyczne tworzą materiały piroklastyczne transportowane przez atmosferę (lub wodę) w suspensji lub balistycznie i osadzane grawitacyjnie na lądzie lub w wodzie.

Osuwiska wulkaniczne są olbrzymią masą skał i gleby spadającą, zsuwającą się gwałtownie lub spływającą po stoku wulkanu pod wpływem siły ciężkości.

Potoki lawy są stopem skalnym płynącym po powierzchni ziemi z prędkością uwarunkowaną lepkością (zależną od zawartości krzemionki i temperatury), kątem nachylenia podłoża, szerokością potoku i tempem produkcji lawy.

Potoki piroklastyczne (ang. pyroclastic mass flows) są gorącą masą gazów i tefry, szybko przemieszczającą się po ziemi lub blisko jej powierzchni.

Procesy wulkaniczne są częścią składową procesów magmowych, ponieważ niezbędnym warunkiem wystąpienia działalności wulkanicznej jest obecność w głębi Ziemi magm, czyli stopów powstałych z upłynnienia skał, z których jest ona zbudowana.

W odróżnieniu od wulkanizmu innych ciał Układu Słonecznego, globalny obraz wulkanizmu ziemskiego wpisuje się w model tektoniki płyt litosfery, zgodnie z którym litosfera (skorupa ziemska wraz z najwyższą częścią górnego płaszcza) składa się z wielu sztywnych płyt skalnych, przesuwających się po plastycznym podłożu, zwanym astenosferą.

Termin pseudowulkany oznacza wzniesienia stożkowe, czasami również o innych kształtach, z pseudokraterami, utworzone w wyniku eksplozji gazów lub pary wodnej.

Trzęsienia ziemi związane z erupcjami wulkanów są znacznie słabsze od trzęsień tektonicznych; najsłabsze określane są jako wstrząsy sejsmiczne.

Około 5% ogółu tsunami jest wywołanych działalnością wulkaniczną lub jej bezpośrednimi skutkami, a ofiary wulkanicznych tsunami stanowią 16,9% ofiar tej działalności.

Zgodnie z modelem tektoniki płyt litosfery współczesny i dawny wulkanizm reprezentuje następujące typy regionalne

W 1982 r. wprowadzono podział erupcji na podstawie wskaźnika eksplozywności (VEI – volcanic explosivity index).

W historii Ziemi wulkanizm był zarówno istotnym czynnikiem kształtowania jej powierzchni, jak też odegrał ważną rolę w formowaniu się litosfery, atmosfery i hydrosfery w początkowych fazach rozwoju planetarnego.

Największym wygasłym wulkanem w Układzie Słonecznym jest..

Kaldery to duże zagłębienia w budowli wulkanicznej, powstałe w wyniku zapadnięcia się górnej części wulkanu po opróżnieniu zbiornika magmowego.

Do form złożonych zalicza się tzw. wulkany kompleksowe, czyli wulkany z sylwetką zniekształconą przez pasożytnicze stożki lub kopuły dobudowane na stokach wzniesienia głównego

W wyniku erupcji freatomagmowych powstają wulkany pierścieniowe w kształcie wału materiałów piroklastycznych otaczających otwór wulkaniczny.

Wulkany wybuchające pod lodem (lub pod wodą z roztopionego lodu) są zbudowane z utworów podobnych do tych, z których składają się wulkany podmorskie, a ponadto z niewielkiej ilości produktów erupcji subaeralnych (zarówno law, jak też materiałów piroklastycznych).